Çizgi ile mizahın ilk örneklerinin basınımızda görülmesinden yaklaşık yüz yıl sonra Ferit Öngören, Turhan Selçuk ve Semih Balcıoğlu tarafından kurulmuştur.

Ferit ÖNGÖREN

1932 Diyarbakır doğumlu. Yazar, karikatürcü. 1958’de Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi ve Avukatlığa başladı. Daha sonra karikatüre yöneldi. Karikatürcüler Derneği Kurucuları arasında yer aldı. Ressamlık yaptı. 1966’da Lastik-İş Sendikasının yayın organı Lastik-İş’i çıkardı. Filiz,A, Yelken, Köprü, Ataç, Değişim, Şiir Sanatı, Yeni A gibi dergilerde yazdı. Ayrıca, ilk çağlardan günümüze değin Anadolu şiirinin evrimini inceleyen araştırmasının bir bölümü de Soyut dergisinde yayınlandı. Ferit Öngören, 7 Haziran 2010’da vefat etmiştir.

Turhan SELÇUK

1922’de Milas’da (Muğla) doğdu. İlk karikatürleri 1941’de Adana’da Türk Sözü, İstanbul’da Kırmızı Beyaz ve Şut’ta yayımlandı. 1948’de Şaka, Akbaba, Tasvir ve Aydede dergilerinin kadrolarında yer aldı. Ertesi yıl Yeni İstanbul gazetesine girdi. ABD’li karikatürcü Saul Steinberg’in “çizgiyle mizah” anlayışını benimsedi. Aynı gazetede karikatür tarihini ele alan yazılar kaleme aldı. “Grafik mizah”ın karikatürün evrensel anlatımı olduğunu savundu. 1951’de ilk sergisini açtı; 1952’de, kardeşi İlhan Selçuk ile birlikte öncülerinden olduğu 1950 Kuşağı’nın ilk yayını 41 Buçuk adlı mizah dergisini, 1953’te de Karikatür’ü yayımladı. İlk kitabı Turhan Selçuk Karikatür Albümü’nü çıkardığı 1954’te Milliyet gazetesine başkarikatürcü olarak giren sanatçı, oluşturduğu karikatür üslubunu bu dönemde geometrik bir estetiğe oturtmaya başladı ve bu tür yapıtları, kardeşiyle birlikte çıkardığı mizah dergisi Dolmuş’ta ivme kazandı. 1957’de Milliyet’te “Abdülcanbaz” adlı ünlü çizgi roman kahramanının maceralarına başladı; 1959’da 140 Karikatür’de yeni dönem yapıtlarından bir seçki düzenledi. 1960’larda İtalyan mizah dergisi II Travaso’nun kadrosuna girdi. 1961’de haftalık politika dergisi Yön’de çizmeye başladı; 1962’de Turhan 62, 1964’te ise Hiyeroglif, 1969’da Hal ve Gidiş’i yayımladı. Aynı yıl ikinci kez Yeni İstanbul’a döndü, daha sonra Akşam’a geçti, 1972’de ise Cumhuriyet gazetesinde haftalık panaromik politik karikatürler çizmeye başladı. 1979’da aniklopedik albümü Söz Çizginin’i yayımladıktan sonra 1980’de Milliyet’e döndü. Cumhuriyet gazetesinde çalışmalarına devam ederken, 11 Mart 2010 tarihinde vefat etmiştir.

Semih BALCIOĞLU

1928’de İstanbul’da doğdu. Işık Lisesi ve Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde okudu. Akademinin Grafik Bölümünden mezun oldu (1951). İlk eseri Akbaba dergisinde yayımlandı (1943). Akbaba, Karikatür, Şaka, Amcabey, Taş, Taşkarikatür, Akşam, Vatan, Dünya, Hürriyet, Tercüman gibi gazete ve dergilerde çalıştı. Meslek hayatında yurtiçinde ve dışında 35 ödül kazanmıştır. İtalya’da Tolentino, Bulgaristan’da Gabrovo, İsviçre’de Basel ve Türkiye’de resim heykel müzelerinde eserleri vardır. Türkiye’de üç boyutlu karikatürü gerçekleştiren ilk sanatçıdır. Seramikle yaptığı karikatürlerini üç yıl arka arkaya İstanbul ve Ankara’da sergiledi (1964-1966). Semih Balcıoğlu, 27.10.2006 tarihinde geçirdiği kalp krizi sonucu aramızdan ayrıldı.

O yıllarda çizer olanların hepsi derneğin üyesi olmuşlardır ve ancak otuzbeş kişiydiler. Bu otuzbeş Türk çizgi adamı ilk toplu sergilerini 1970 yılında Çemberlitaş Darüşafaka Sanat Galerisi’nde “100 Yıl Sergisi” adıyla açtılar.

Derneğin ilk yayını da “Başlangıçtan Bugüne Türk Karikatürü” aldı. Karikatürcüler Derneği bu başlangıç ivmesi ile birçok etkinliklere imza atmaya başladı. Yurtiçinde ve yurtdışında yüzlerce sergi açarak Türk karikatüründen örnekleri ülke dışında tanınmasına çalıştı hem de büyük şehirlerin dışında yetenekli genç çizgi insanlarının yetişmesinde katkıda bulunmuş oldu. Sergilerde konular genel olarak demokrasi, özgürlük, barış, sağlık, çocuk kadın televizyon turizm terör insan hakları hayvan hakları belediye ve çevre sorunlarını kapsamakta idi. Dernek zaman zaman üyelerin kişisel ve grup sergilerini de özendirmektedir. Karikatürcüler Derneği “Karikatürk” adıyla yıl sonunda bir sergi düzenlemekte ve bu çizgilerden oluşan albüm basımını da gerçekleştirmektedir. Yine aynı anlayışla aramızdan ayrılan usta çizerlerin sergilerini de açarak onların genç kuşaklar tarafından anılması ve deneyimlerinden yararlanmalarını sağlamaktadır.

Karikatürcüler Derneği yine “Karikatürk” adı ile her ay bir haber bülteni çıkararak üyelerinin çizgi dünyası ile haberdar olmalarını sağlamaktadır. Karikatürcüler Derneği’nin kalıcı bir mekana gereksinimi olmuştur. Yönetim ve sanat galerisinin Yerebatan Sarnıcı çıkısındaki yerin verilmesi Derneğe çok önemli bir katkısı olmuştur. Daha sonraki İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanları da ayni anlayışta davranarak bu kültür kurumunun yaşatılması Karikatürcüler Derneği’nin bu günkü etkinliğine ulaşması ve Türk çizgi sanatına gönül verenlere önemli desteği olmuştur. Karikatürcüler Derneği’nin en önemli çalışmalarından biri de üyelerinin eserlerini kitaplaştırmaktır. Bu alandaki çalışmaların ilki 1993 yılında İsmet Lokman albümü ile başlamıştır. Daha sonraki yıllarda da Ahmet Erkanlı içinde böyle bir çalışma gerçekleşmiştir. Bu serinin başlatılması şimdiki dernek merkezi ve Türk çizgi sanatına genel bir bakış konusu söyle özetlenebilir: “Karikatürcüler Derneği’nin başkanlığını yürüten Semih Balcıoğlu, Turhan Selçuk, Ferit Öngören, Tan Oral, Semih Poroy, Behiç Ak, İsmail Gülgeç, Orhan Doğu, Erdoğan Bozok, Erdogan Başol, Canol Kocagöz, Oğuz Gürel, Kamil Masaracı, Bedri Koraman, Raşit Yakalı ve Metin Peker’in çabaları ile derneğimiz bu günlere gelmiş ve önemli gelişmeler kaydetmiştir. Karikatürcüler Derneği 20.12.1991 tarihinde Bakanlar Kurulu kararıyla kamu yararına dernek statüsüne alınmıştır. Ve yine tüm çizer arkadaşlarımızın çalışmaları karşılığında ülke demokrasisine katkılarından dolayı 1994 yılında Kültür Bakanlığı Kültür Sanat Büyük Ödülünü almıştır. Çalışmalarımız ve Türk kültürüne katkımız devlet kurumlarından ve belediyelerden de önemli katkılar almasını sağlamıştır. Bunlardan beklide en önemli olanı 1975 yılında dönemin İstanbul Belediye Başkanı Sayın Ahmet İsvan’ın Tepebaşı’nda dernek merkezi ve Karikatür Müzesi olarak Derneğimize verdiği mekandır. Daha sonra bilinen sebeplerden dolayı bu mekanı kaybettik. Bu hal 1987 yılına kadar sürdü. Yerebatan Sarnıcı’nın restorasyonu sırasında tarihi yapının çıkış kapısı önündeki üçgen arsanın Karikatürcüler Derneği’ne galeri mekanı olarak verilmesi gündeme geldi. Şimdiki iki katli bu yapının projelendirmesini de Tan Oral ve Behiç Ak üstlendiler. İnşası tamamlanarak dernek merkezi ve galeri binası 9 Eylül 1987 yılında “İstanbul” konulu bir sergi ile Büyük Şehir Belediyesi’nin düzenlediği resmi bir törenle Sayın Bedrettin Dalan tarafından Karikatürcüler Derneği’ne teslim edilmiştir.

Bu yapıya bakıldığında tarihi Yerebatan Sarnıcı’ndan bağımsız bir bina olduğu görülecektir. Küçük ama çok önemli bir konumu olan Karikatürcüler Derneği galerisinin önemli bir işlevi de vardır. Zira Yerebatan Sarnıcı’nın giriş kapısı ile başlayan Bizans döneminin eşsiz yapılarından birinin gizemli dünyasındaki rüyadan çıkış kapısına vardığımızda Karikatürcüler Derneği’nin çağdaş görünümü ile uyanırsınız. Ama bu kez de Türk çizgi sanat dünyasının çeşitli yayınları; kartlar posterler gezi ve belge kitapları ile yeni bir kültür sarhoşluğuna sürüklenirsiniz. Hele sizi adim yukarıya çeken merdivenleri çıkarsanız Nasreddin Hoca’nın torunlarının essiz eserlerinin sergilendiği, her ay değişen çizgilerle karsılaşırsınız. Burada Türk insaninin mizahini tadarsınız. Bazen de çağdaş dünyanın çizgi ustalarının eserleri karsısında kendinizden geçersiniz. İstanbul’umuzu ziyaret eden gezginlerin önemli bir bölümü Yerebatan Sarnıcı’na girer, çıkar ve bu masalımsı gerçekleri yasar.

1999 yılına gelindiğinde Kültür Bakanı Sayın Istemihan Talay’ın karikatür sanatına bakışı bizleri cesaretlendirdi. Artık özellikle kitap yayınında daha büyük projeler üretmenin zamanı gelmişti. Dönemin Karikatürcüler Derneği Başkanı Bedri Koraman ve yönetim kurulu üyeleri Türk mizahının piri olan Nasreddin Hoca’nın adını kendimize simge alarak; üyelerimizin eserlerinin derlendiği “Nasreddin Hoca’nın Torunları” dizisini yayınlamaya başladık. Bu diziden yayınlanan kitaplar, çizgi sanatının meraklıları için kütüphanelerinde önemli bir yer tutacak ve kaynak oluşturacaktır.

Karikatürcüler Derneği üyelerinin mesleki alanda gelişmelerine katkıda bulunmak yabancı ülke çizerlerinin çalışmalarıyla tanışmalarını sağlamak için ulusal ve uluslararası karikatür yarışmaları açmış ya da önemli destekler vermiştir. Karikatürcüler Derneği kurucu üyeleri yurtdışından özel çağrılar alarak sergiler açmışlardır. Dernek üyesi çizerler de yurtdışına davet edilerek orada Türk karikatüründen örnekler sergisini Fransa, Makedonya, Bulgaristan, Almanya’da açmışlar ve söyleşilere katılmışlardır.

Karikatürcüler Derneği’nin amaçlarından birisi beklide en önemlisi üyelerinin yapıtlarını basmak, yaymak; toplu karikatür antolojileri hazırlamaktır. Bu ilkeleri doğrultusunda toplu sergiler açmış ve bunların birer kitapta toplamıştır. Bunlar önemli kitapevlerinde ve dernek merkezinde satışı sürmektedir.

Karikatürcüler Derneği yayıncılık bölümüne verdiği önemi doğrultusunda uzun yıllardan bu yana önde gelen yayıncıların katıldığı TÜYAP kitap fuarına katılmaktadır.

Karikatürcüler Derneği kurulduğu 1970 yılından beri gerçekleştirdiği sergi yayın yarışma ve toplantılarda her zaman ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmaya özen göstermiştir. Bu alanda demokratik dernekler sendikalarla meslek örgütleriyle eğitim kurumlarıyla belediyeler ve basın yayın organları ile çok olumlu ve verimli bir işbirliği gerçekleştirmiştir. Ellinin üzerinde dernek ve vakıfın katıldığı sanat kurultayında telif hakları toplantılarında, Çağdaş İstanbul Platformu’nda hep yer almış ve etkin görevler üstlenmiştir.

Karikatür yarışmaları, dikkatleri belirli konularda toplama özellikleri, eğitici ve özendirici nitelikleri ile dernek çalışmaları içinde her zaman yararlı sanatsal etkinliklerden biri olmuştur. Birçoğu uluslararası olmak üzere konut, sağlık, eğitim çevre adalet sanayileşme vb. konularda çeşitli yarışmalar düzenlemiş, yada bu tür yarışmalarda katkılarda bulunmuş, basarili sanatçılar ödüllendirilmiş, genç sanatçılara kendilerini erken gösterebilme olanakları sağlamıştır. Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması’na özellikle Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nün önemli katkısı olmuştur. Günümüze daha yakın yıllarda ise basta Başbakanlık Tanıtma Fonu Kurulu Başkanlığı, Kültür Bakanlığı Tanıtma Fonu Kurulu Temsilciliği, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın katkıları önemli düzeyde olmuştur. Ayrıca birçok kurulusun da yarışmanın sürdürülmesinde destekleri devam etmektedir.

1974 Yılından buyana kesintisiz olarak yapılan ve Dünyanın en önemli üç yarışmasından birisi olarak kabul edilen Nasrettin Hoca Karikatür Yarışması 37 yılı geride bırakmıştır. Günümüze kadar büyük ödülleri kazanan sanatçılar:

Vazquez De Sola – İspanya / 1974, Tim – Fransa / 1975, Brenner Gydrgy – Macaristan / 1976, Brojevic Vladimir – Yugoslavya / 1977, Beysun Gökçin – Türkiye / 1978, Mehmet Altuğ – Türkiye / 1979, Mustafa Remazani – Iran / 1980, Pavel Botezatu – Yugoslavya / 1988, İsmet Lokman – Türkiye / 1989, Vladimir Borojeviç – Yugoslavya / 1990, Mustafa Bilgin – Türkiye / 1991, Gligor Kostovski – Makedonya / 1992, Ali Şükrü Fidan – Türkiye / 1993, Vladimir Stepanov – Rusya / 1994, Lee Ting Yuan – Çin / 1995, Jin Hui – Çin / 1996, Ilian Savkov – Bulgaristan / 1997, Zhang Jing – Çin / 1998, Yuri Ochakovski – İsrail / 1999, Dusan Shiljanic – Yugoslavya / 2000, Miodrag Velickovic – Yugoslavya / 2001, Yu Huachun – Çin / 2002, Muhittin Köroğlu – Türkiye / 2003, Ahmet Öztürk Levent – Türkiye /2004, Grzegorz Szumovski – Polonya / 2005, Pavel Kuczynsky – Polonya / 2006, Igor Nikitin – Rusya- 2007, Arif Sutristanto- Endonezya 2008, Alessandro Gatto – İtalya / 2009, Alessandro Gatto – İtalya / 2010, Grzegorz Szumowski – Polonya / 2011, Grzegorz Szumowski – Polonya / 2012, Kambiz Derambakhsh – İran / 2013, Alessandro Gatto- İtalya / 2014, Grzegorz Szumowski – Polonya / 2015, Angel  Boligan Corbo – Küba / 2016, Mojmir Mihatov – Hırvatistan / 2017