ÖNCÜ
LERİMİZ
Ali (Ekrem) Dino
Hazırlayan
Kürşat Coşgun
1890 yılında Preveze’de doğdu. Büyükbabası Abidin Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nda mutasarrıf, vali, beylerbeyi, dışişleri bakanı gibi çeşitli yüksek mevkilerde görev yaptı. Rasih Dino ve Safet Gazi Turhan’ın biri kız dört çocuğundan biridir. Diğer erkek kardeşleri Abidin ve Arif de kendisi gibi ressam ve karikatürist idi.
Çocukluğu Preveze ve Atina’da geçen Ali Dino, lise eğitimini İstanbul’da, yüksek öğrenimini Paris’te Sorbonne Üniversitesi siyaset bilimi bölümünde aldı. Eğitimini tamamladıktan sonra memleketine döndü.
1915’ten 1917’ye kadar Yunan Parlamentosu’nda Venizelos karşıtı olmasına rağmen köylü-emekçi oylarıyla Preveze Bölgesi’ni temsilen milletvekili seçildi. 1926’da Arnavutların yoğun olarak yaşadığı Chameria (Çamlık – Yunanistan’ın kuzeybatısında, önemli Arnavut nüfusu bulunan Epir resmî bölgesinin bir parçasıdır.) bölgesinden yeniden aday olarak seçimlere girdi, ancak Yunanistan’da baskın olan Venizelizme karşı tavrı ve kendi bölgesindeki yerel Venizelist politikacıların devlet makamlarıyla işbirliği yapması nedeniyle kendisi de adayı olduğu Tarım ve İşçi Partisi de parlamentoya giremediler. Buna karşın, siyasal mücadelen asla vazgeçmedi. Chameria’daki Arnavutların kötü durumuna tepki göstermek üzere Yunan ve diğer yabancı kişiliklere sürekli mektuplar gönderdi. 16 Ekim 1923’te, Korfu’dan Yunanistan Başbakanı’na bir mektup yazan Ali Dino, şunları söyledi: “Size kırk bin Arnavut, Epiruslu Yunan vatandaşı adına Preveza’nın eski milletvekili olarak hitap etmekten onur duyuyorum. Çünkü yurttaşlarım, Epirus otoktonu, hükümetinizin nüfus değişimi için yaptığı eylemleri üzüntüyle takip ediyor… Chameria’lılar, ülkemizde siyasi ve sivil haklara sahip olmalı.”
1920 yılında Yunan ordusunda görev yaptı. 15 Şubat 1923 tarihli Resmi Kararname ile Ali Dino, kendisine miras kalan çok büyük araziyi kaybetti. 1926’da Atina’da kurulan Yunan-Arnavut Birliği’nin kurucu üyelerinden biriydi.
Öğrencilik döneminde bir yandan Kalem dergisine karikatürler gönderirken, bir yandan da kuzeni Sedat Nuri İleri ile birlikte La Barbe (Sakal) adlı öğrenci mizah dergisini yayınladı. Bu dönemde başladığı karikatür yaşamını Satan (Şeytan), Filo, Yazarların Feneri, Free Tribune, Breakfast, Editor’s Lantern, Speak ve özellikle 1938’de ölümüne kadar çalıştığı Proia’da çizdiği karikatürlerle sürdürdü. Kayak Derneği başkanlığı (kurucu üyelerinden biriydi), Güzel Sanatlar Dernekleri Birliği’nin saymanı ve Harfler ve Sanat Evi genel küratörü gibi görevler üstlendi.
Karikatürlerinin birçoğu yayıncı Nikita tarafından Tribuna of Preveza’da yayınlandı. Preveze kent yaşamına dayanan düzinelerce renkli çizgi ve eskizden oluşan sergisi, Verikoko bariyerinde kalıcı olarak sergilendi.
Tasvir edilen gerçekçi çizgilerle karakterize edilen eskizlerinde yoğun bir ironi bulunmaktadır. Çalışmalarında daha çok etnografik unsurlara yer verirken ve politik karikatürü pek tercih etmedi. Çam’lıları ve Preveze’lileri tasvir eden birkaç taslağının yanı sıra savaşlar arası dönemde Atina toplumunu da çizdi. Çizgilerini Dino olarak imzaladı. Tasarımının sadeliği nedeniyle, bazı çağdaşları tarafından modern karikatürün öncüsü ve karikatür tasarımının yenilikçisi olarak kabul edilir.
Yunan yazar Zacharias Papantoniou, 8 Kasım 1938’de Atina Elefthero Vima gazetesine yazdığı makalesinde, Ali Dino’yu Arnavutluk’tan daha uluslararası bir yatak ve zihniyete sahip basit, sevgi dolu bir adam olarak nitelendirdi. Dino’nun etnografik çizimlerinin gülümseyen, havalı ve sosyal hiciv unsuru taşıdığını belirtti.
13 Ağustos 1938’de, Atina’da Büyük Britanya Oteli’nin basamaklarından düştükten sonra hemen hastaneye kaldırıldı. Kızı Saffet Dino-Mavrommatis’in ifadesine göre serebral hematom teşhisi konulan Ali Dino 1 Kasım 1938 tarihinde Atina’da yaşamını yitirdi.
Dhimitër Sapranidhi, ölümünden sonra şöyle yazdı: “Dino zengin, büyük zengin adam, bu şık salon adamı, yetenekli bir karikatürist ve bir süre milletvekili, son nefesini Pendel sanatoryumlarında çok fakir bıraktı.”
1930’ların ünlü Fransız yazarı Paul Nor, Ali Dino hakkında şunları yazdı: “Kalp asla unutmaz ve kalbimde Ali Dino’nun sıcak bir yeri vardır. Bu büyük sanatçı hep yeni bir ruhla, sınırsız yeteneklere sahipti. Uzun zamandır hizmet ettiği Atina mizah gazeteciliğinde yaşayan bir karikatürcüydü. Ali Dino aynı zamanda Spahis, Kostanaqis, Sofo, Mavriolakis, Nuar Geivelis gibi diğer çizgi film ustalarıyla birlikte yaşıyordu; radyo, televizyon gibi diğer mizah araçlarının henüz mevcut olmadığı bir zamanda enerjilerini serbest bırakmaları için okuyucularımızı eğlendiren Bezos, Nomikos, Fokos Dhimitriadhis, Korojanaqis ve diğerleri gibi.”
Ali Dino’nun kızı Saffet Dino, 1-14 Nisan 1978 tarihleri arasında J.Mela Palace’ın salonunda Ali’nin kardeşi Abidin Dino tarafından düzenlenen resim sergisinde, Ali Dino tarafından 1928-1936 dönemi politikacıları için yapılan çizgi film çalışmaları ile siyasi eskizleri de izleyicilere sundu.
1993 yılında Preveza Belediyesi ve Şehir Belediye Kütüphanesi, “Sketchwriter (Eskiz Yazarı) Ali Dino Bey (1890-1938)” adlı bir albüm yayınladı.
Kaynak:
– Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 2, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1988.
– George Th Mavrogordatos, Stillborn Republic Social Coalitions and Party Strategies in Greece, 1922-1936, s.253. (e-kitap)
– Karikaturisti Ali Dino Beu nga Preveza e Çamërisë (1890-1938) (Preveza, Chameria’dan Karikatürist Ali Dino Bey – 1890-1938), Arben Llalla,
https://27.al/karikaturisti-ali-dino-beu-nga-preveza-e-camerise-1890-1938/
– Karikaturisti & intelektuali i njohur nga Preveza e Çamërisë, Ali Dino (1890-1938) (Preveza, Chameria’dan Tanınmış Karikatürist ve Entelektüel Ali Dino 1890-1938), Arben Llalla,
– Prevezıanı Abedın Pasha Dino – Poezıtë E Tıj Dhe Dıino (Preveze’li Abidin Paşa – Şiir ve Dino), Nikos Stylos, Orijinalinden Çev. İliaz Bobaj, 2013.
