Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Ressam Halid Naci, 1875 yılında, bir fabrikatörün oğlu olarak İstanbul’un Eyüp Sultan semtinde doğdu. Henüz ilkokulda iken devamlı resim yapması ve resim sanatına olan yeteneği ailesinin dikkatini çekti. Bahriye Mektebi’nde öğrenimine devam ederken yaptığı resimler öğretmenleri tarafından beğenildi ve teşvik edildi. Okul müdürü tarafından zamanın Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa’nın (Ressam Sabiha Bozcalı’nın dedesi) portresini yapması istendi; karakalem tekniği ile yapılan portre Hasan Hüsnü Paşa tarafından da çok beğenildi.

Daha sonra II. Abdülhamid’in karakalem portresini yaptı ve bu portre Sultan’a takdim edildi. Bunun üzerine, II. Abdülhamit tarafından özel bir irade çıkarılarak izinli askeri öğrenci statüsünde Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nde (Güzel Sanatlar Akademisi) resim öğrenimine başladı. Üç yıl sonra buradan diplomasını aldı (1893). Aynı yıl yine II. Abdülhamit tarafından, Paris’e, Sevrés Porselen Fabrikası’na gönderildi. Orada dekoratif resim üzerine eğitim gören Halid Naci, döndükten sonra Yıldız Çini Fabrika-i Hümayûnu baş ressamlığına getirildi (Kasım 1894). Porselenler üzerine manzara resimleri yaptı. Sanatçının burada yaptığı çalışmalarda, İstanbul manzaraları eşliğinde mimari yapılar dikkat çekmektedir.

Halid Naci, 1897 yılında deniz teğmenliğine ve aynı yıl içinde üsteğmenliğe, 1902’de yüzbaşılığa, 1904’de kolağalığa, 1906’da binbaşılığa kadar terfi etti. Ancak midesindeki rahatsızlığı nedeniyle askerlikten erken emekli oldu. Bu dönemde serbest olarak ve basında uzun süre ressamlık yaptı. Halid Naci, yüzbaşılığı zamanında Bahriye Mektebi’nde resim öğretmenliği de yapmıştır. Birinci Dünya Savaşı başlarken (1914) tekrar askerî göreve çağrılmış ve Harbiye Nezareti matbaasında görevlendirilmiştir.

İlk karikatürü bir başka öncü karikatürist olan Ali Fuat’ın çıkardığı Karagöz dergisinde yayınlandı (1909). Olayları bir sanatçı bakışından çok, geniş halk yığınlarının bakışını yansıtan tasvirci bir yaklaşımla karikatürleştirdi. Bunu yaparken de halk mizahının önemli karakterlerinden biri olan Karagöz’ü (zaman zaman Hacivat’la birlikte) karikatürlerinde ustalıkla işledi. Cemil Cem, Sedat Nuri, A. Rigopulos, A.Scarcelli, d’Ostaya gibi Batı karikatürünü yakından bilen ve çizgilerinde bu yaklaşımı sergileyen çağdaşları olan ustaların aksine, Nişan Berberyan’ın ilk olarak Hayal dergisinde (1873) yaptığı gibi, sorunları halk mizahı kahramanı Karagöz’ün bakış açısıyla ele aldı. Halid Naci’nin karikatürleri arka plandaki İstanbul görüntüleriyle bugün için belgesel değer taşımaktadır. Karagöz’den başka Coşkun Kalender, Yeni Geveze, Arzuhal, Hayal-i Cedit, Falaka, Köylü gibi mizah gazete ve dergilerinde de karikatürleri yayınlandı.

Halid Naci, 13 Ocak 1927 tarihinde İstanbul’da vefat etti.

Eserleri İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi’nde, İstanbul Şehir Müzesi’nde, özel müze ve kuruluşlarda, yurt içi ve yurt dışında özel koleksiyonlarda bulunmaktadır.

Kaynak:

– Karagöz’ün Gör Dediği, Halit Naci, Haz. Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1986.

– Karikatür Üzerine Yazılar, Turgut Çeviker, İris Yayınları, 1997.

– İstanbul’un 100 Karikatüristi, Şefik Yarış-İbrahim Yarış, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.

Osmanlı karikatüründe Balkan Sorunu 1908-1914, Tobias Heinzelmann, Kitap Yayınevi, 2004.

– Türkiye Karikatür Tarihi, Orhan Koloğlu, Bileşim Yayınevi, 2005.

– Taha Toros Arşivi (earsiv.sehir.edu.tr)

– Yıldız Albümlerinden Yıldız Porselenlerine İstanbul Manzaraları, Suna C. Aydın Altay, Art-Sanat Dergisi, Şubat 2014.

– https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/pages/halid-naci/1214

– https://www.millisaraylar.gov.tr/fabrikalar/yildiz-cini-fabrika-i-humayunu

– http://biboyabifirca.blogspot.com/2017/11/halid-naci-hayat-eserleri.html

Bir caminin içi, 30,5 x 20 cm

İstanbul, 49 x 71 cm

Sebil Önünde Çocuklu Kadın, 1911, 40 x 70 cm

Halid Naci Bey,  1313 (1897)

Halid Naci, Yıldız Çini Fabrika-i Hümayûnu, atölyede arkadaşlarıyla (okla işaretli).

Ali Fuat Bey’in imtiyaz sahibi olduğu ve Halid Naci’nin uzun yıllar boyunca karikatürlerini yayınladığı Karagöz dergisinin başlığı.