ÖNCÜ
LERİMİZ
İhap Hulusi Görey
Hazırlayan
Kürşat Coşgun
İhap Hulusi’nin ailesinin kökeni Erzincan, Kemah’a dayanmaktadır. Dedesi Kahire’de subay olarak görevlendirilmiş ve ailesiyle birlikte Kahire’ye yerleşmiştir. İhap Hulusi’nin babası Ahmet Hulusi, Kahire’de mimarlık eğitimi almış ve Kahire’nin ünlü mimarlarından biridir. Çerkez kökenli Vecide Hanım ile evlenen Ahmet Hulusi’nin oğlu İhap Hulusi, 28 Kasım 1898 tarihinde Mısır’ın Kahire şehrinde doğdu.
Eğitimine Kahire’de İngiliz okullarında başlayan İhap Hulusi, 1912’de Saint Mary’de, 1915’de ise Saidiya Lisesine gitti. Lise eğitimi sonrasında (1917) o dönemler yaygın olan bir yöntemle Almanya’da bir ressamdan posta yolu ile resim dersleri aldı. Varlıklı bir aileden gelen İhap Hulusi, kışları Kahire’de yaz aylarını ise İstanbul’da geçirirdi. 1. Dünya Savaşı sırasında zorunlu olarak Mısır’da kalan aile, savaş sonrasında İstanbul’a döndü. Savaşın bitiminde resim eğitimi için Almanya’ya gitti (1920). Almanya’da ilk olarak (1920-23 senelerinde) Münih’te Haimann Schule atölyesinde model üzerinden resim yapmaya başladı. Burada eğitimine devam ettiği süre içerisinde ilk kez bir sergiye katıldı ve Almanya’dan Galatasaray Lisesi’ndeki karma sergide 6 eseri ile göründü (1923). 1923 senesindeki bu sergi aynı zamanda Türkiye’deki ilk afiş tasarım sergisi olmakla birlikte, serginin kapağını da yine İhap Hulusi hazırladı ve imzasını “Dersaadet” olarak attı. Münih’te geçirdiği iki yıl boyunca resim tekniğini geliştiren sanatçı, 1923-25 senelerinde resmi ticari bir faaliyete dönüştürebileceği afiş ve gazete ressamlığı için Kunstgewerbe Schule’nin afiş bölümüne devam etti. Burada ise döneminde dünyaca ünlü afiş sanatçısı Ludwig Hohlwein’in yönetiminde ve etkisinde afiş ve basın ilanları üzerine çalıştı. Eğitimi devam ederken okuldaki çalışmaları dikkat çekmeye ve Alman firmalarından siparişler almaya başladı. tarafından büyük bir övgü ile karşılaşmasına sebebiyet vermiştir. 11 Kasım 1924 tarihli referans mektubunda Hohlwein, İhap Hulusi için yazdığı bir referans mektubunda “iki yıllık süre içinde yaptığı çalışmaları sürekli kendisine gösterdiğini ve ince, kibar, duygulu ve ciddi kalmasını bilen, daima iyi ilerlemeler gösteren iyi bir sanatçı olarak gördüğünü ve onunla gurur duyduğunu” bildirmiştir.
Almanya’da başta Hohlwein olmak üzere diğer arkadaşları Amerika’ya gitmesi yönünde önerilerde bulunmuşsa da İhap Hulusi 1925 yılında Türkiye’ye döndü.
Almanya’da tanıştığı ve iyi bir uygulayıcısı olduğu Plakatstil yaklaşımı, İhap Hulusi’nin Cumhuriyetin ilk döneminde görsel kültür alanında modernist hareketlere paralel bir biçimde reklam yapma tarzını da belirledi. Erken Cumhuriyet döneminde okunur, görünür ve basitlik ilkeleri ile hem biçimsel hem de içerik olarak, kentli ve köylü vatandaşa ulaşabilmenin anlamlı bir yolu olarak kullanıldı. Bu dönemde İhap Hulusi’nin Cumhuriyet kurumlarının en önemli afiş sanatçısı olarak öne çıkması, çağdaş bir afiş üslubunun (Plakatstil) Türkiye’deki devrimlerle de fikirsel anlamda uyum sağladığını göstermiştir.
Türkiye’ye dönüşü ile birlikte ailesi maddi kaygılardan dolayı Fransızca, Almanca, İngilizce ve Arapça bilen İhap Hulusi’nin, Dışişleri Bakanlığı’nda memur olmasını istedi. Aile dostları olan dönemin Dış İşleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu’nun referansı ile Ankara’da bakanlık kâtibi olarak göreve başladı. İki gün sonra İstanbul’a dönerek resim çalışmalarına döndü, ancak ailenin baskısı ile 1926 yılında yeniden Dışişleri Bakanlığı’na yerleştirildi. Bu kez de üç ay kadar memuriyet yapan İhap Hulusi, önce İstanbul’a geldi, sonrasında da ailesinden gizli bir şekilde Almanya’ya gitti. İkinci Almanya ziyareti yalnızca beş ay sürdü ve yeniden İstanbul’a döndü. Kendi atölyesini kurdu ve tüm mesaisini resim çalışmalarına verdi.
Bu süreçte çalışmalarını Akbaba dergisinin sahibi Yusuf Ziya Ortaç’a gösterdi ve çalışmaları beğenilerek dergide çalışmaya başladı. Yusuf Ziya Ortaç, genellikle karikatür kökenli çizimlerin yer aldığı dönemde İhap Hulusi’nin çizimlerini sıra dışı bir üslup olarak tanımladı. Akbaba Dergisinde dönemin iki büyük ustası Münif Fehim ve Ramiz Gökçe ile birlikte çalışmaya başladı. Akbaba dışında Yeni Kalem (1927) ve Cem (1928) gibi dergilerde de çizgileri yayınlandı. Güçlü deseni ve çizgi taramalarıyla oluşturduğu kontrastlara dayalı afiş tekniğiyle mizah dünyasında alışılagelmiş çizginin çok ötesindeydi. Bu çizimler dönemin birçok çizerini de etkiledi.
Akbaba Dergisi’nde yakaladığı tanınırlık sayesinde 1926 yılında ilk afiş siparişini alan İhap Hulusi, İzmir’de üretilen İnci Diş Macunları için reklam afişi yaptı. Bu iş ile birlikte Serüven Vog Çorapları, Sahibinin Sesi Gramofonları (1927), yeni adı Milli Piyango olan Türk Tayyare Cemiyeti (1927-77) için afişler hazırladı. 1930 yılında Kulüp Rakısı etiketinin siparişini aldı; etiketin üzerinde yer alan iki figürden biri yakın arkadaşı, şair ve milletvekili Fazıl Ahmet Aykaç, arkası dönük olarak oturan ise kendisidir. Çağdaş Türkiye’nin afişlerini hazırlayan İhap Hulusi, 1931 yılında Vatandaş Afişini yaptı. 1933 yılında Atatürk, Latin harfleri ile yazılan ilk Alfabe’nin kapağını İhap Hulusi’nin hazırlamasını istedi. Bunun üzerine Atatürk ve kızı Ülkü’nün resimlerinden oluşan bir kapak tasarımı yaptı; alfabe, 1970’li yıllara dek kullanıldı. Cumhuriyet’in 10. Yılında Atatürk tarafından Cumhuriyet’e yaptığı katkılardan dolayı kendisine kol saati armağan edildi. 1935 yılında ilk kişisel afiş sergisini İstanbul Beyoğlu’nda açan İhap Hulusi, sanat yaşamı boyunca Ziraat Bankası, İş Bankası, Yapı Kredi, Garanti, Sümerbank, Emlak Kredi, Türk Ticaret Bankası, Maliye Bakanlığı (tahviller), Türk Hava Kurumu, Kızılay, Yeşilay, Tariş, Zirai Donanım Kurumu, Tayyare Piyangosu (Milli Piyango) idaresi, İnhisarlar İdaresi (Tekel), Piyale Makarnaları, Emniyet Sandığı, Turing Kulübü, Nüfus Sayım Afişleri, Sivas-Erzurum Demiryolu Tahvilleri, Vakıflar Bankası, Bayer, Kodak, Pirelli, Kurukahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları, Birinci Sigarası Tasarımı, Spor Toto, Ford Otomobilleri, Beykoz Kunduruları, Harrison Çorap Makinaları, Yerli Mallar Pazarı, Burla Biraderler gibi firma ve kurumların afiş ve ilanları ile 1975’lere kadar aktif olarak Türk reklam ve afiş sektörünün içinde yer aldı. Yurtdışında ise Almanya, İsviçre ve Mısır gibi ülkelerin tanıtım afişlerinin yanı sıra, Bayer’in afiş ve etiketlerini, Mısır’ın Tekel İdaresi, Devlet Demir Yolları ve şehir hatlarına ait afiş ve ilanları, İngiliz viskisi Jonh Haig’ın, İtalyan Cinzano ve Fernet Branca’nın afiş ve etiketlerini de tasarladı.
Yeni kurulan Cumhuriyet’in modernleşmesine ve Türk ekonomisini canlandırma çalışmalarına büyük katkı sunan İhap Hulusi, 1977 yılında Beşiktaş’ta eğitim veren Devlet Tatbiki Sanatlar Yüksek Okulu Grafik Bölümü’nde (DTSYO) okulun isteği üzerine öğretim üyesi oldu; ders dönemi sonunda da DTSYO sergi salonlarında bir sergi açtı.
İhap Hulusi son yıllarında büyük bir ilgisizlikle karşı karşıya kaldı. Uzun yıllar boyunca afişlerini, etiketlerini hazırladığı kamu kurumları son yıllarında sanatçıyı görmezden geldiler. Bundan büyük bir üzüntü duyan sanatçı durumunu dönemin Cumhurbaşkanı’na bir mektup yazarak ifade etmeye çalışsa da sonradan bu mektubu göndermekten vazgeçmiştir.
Bu dönemde kendisine daha çok hat çalışmalarına veren sanatçı 1978 yılında Grafikerler Meslek Kuruluşu tarafından onur üyeliğine seçildi. Ölümünden sonra da GMK tarafından adına ödül koyuldu.
İhap Hulusi Görey, 27 Mart 1986 tarihinde yaşamını yitirdi ve Feriköy Mezarlığı’na defnedildi. Ardında 350’nin üzerinde orijinal, 150 kadar afiş, 1.100 adet basılı ürün, 200’e yakın bilet, yüzlerce karikatür, son dönemine ait modern hat çalışmaları ile onlarca karakalem ve suluboya eserlerini bıraktı.
Kaynak:
-Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 3, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, İstanbul, 1991.
-Karikatür Üzerine Yazılar, Turgut Çeviker, İris Yayınları, İstanbul 1997.
-Grafik Mizah, Turhan Selçuk, İris Yayınları, İstanbul 1998.
-İstanbul’un 100 Karikatürcüsü, Şefik Memiş – İbrahim Yarış, İBB Kültür AŞ Yayınları, İstanbul 2010.
-Bizim Yokuş, Yusuf Ziya Ortaç, Akbaba yayınları, İstanbul 1966.
-Türkiye Karikatür Tarihi, Orhan Koloğlu, Bileşim Yayınevi, İstanbul 2005.
– Türk Afiş Sanatının Abidesi İhap Hulusi Görey (28 Kasım 1898 – 27 Mart 1986), A.Yaşar Serin,
Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Yıl 2006, Sayı 6, s. 119 – 129.
– Toplumsal Modernleşmede Bir Figür Olarak İhap Hulusi Görey, Recep Tunabaysal, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2020.
-https://www.emaze.com/@AOOZFZLLO
-http://coffeewithhallelujah.blogspot.com/2013/07/ihap-hulusi-gorey-prolific-turkish.html
