Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Kozma Togo 1895 yılında İstanbul’da doğdu. Asıl adı Kosmas Theodoridis’dir. Babası eczacı Vassilis, annesi ise hemşire Maria Theodoridis’dir. Togo, Osmanlı İmparatorluğu Meclis-i Mebusan’da milletvekilliği yapan doktor Aristides Paşa ile ilk mizah dergisi “Diyojen”i yayınlayan Teodor Kasap’ın da yeğeni, yine kendisi gibi karikatürcü olan ve Yunan politik karikatürünün önemli adlarından biri olan Fokionas Dimitriadis’in (İstanbul/1894-Atina/1977) kuzeniydi.

Kozma Togo liseyi Vatelo Lisesi’nde (Hacıhristos tarafından 1868’de Taksim’de kurulmuş bir Rum-Fransız Lisesi) okudu. İyi derecede Rumca ve Fransızca öğrendi. Henüz lise yıllarında iken karikatür çizmeye başladı. Bu dönemde bir süre resim eğitimi aldı. Eğitim yaşamının sonrasında Eleni Themistocles ile evlendi.

İlk çizgileri İstanbul’da yayımlanan Ano Kato (Aşağı Yukarı / 1911-1913) adlı bir Rum dergisinde görüldü. Theo imzasını kullandığı ve 1935’e kadar sürecek olan bu dönemde daha çok Yunanca, Fransızca ve Osmanlıca-Fransızca yayın yapan dergiler için portreler çizdi. Bu portreler Akşam ve Cumhuriyet gazetelerinde yayınlanıp beğenilince çeşitli mizah dergilerinde ve günlük gazetelerde konulu karikatürler çizmeye başladı. Togo’nun çizgi yaşamı boyunca Les Annales De Turquie, P’st, Tan, Milliyet, Cumhuriyet, Akşam, Son Telgraf, Karagöz, Babacan, Köroğlu, Köylü, Embros, Akbaba gibi dergi ve gazetelerde de karikatürleri yayınlandı. Kitap kapakları ve reklam çizimleri yaptı. Dönemin başbakanı İsmet İnönü ve İtalyan başbakanı Benito Mussolini’den çizgileri nedeniyle kutlama mektupları aldı. 1931-1961 yıllarında Türkiye’de her yıl yayınladığı “Togo Albümü” (1935’e kadar “Theo Albümü”)’nün yanı sıra, politika ve diğer gelişmelerini yakından izlediği Yunanistan’da da 1951-1955 arasında “O Romios”, 1962-64 arasında “O Fanos” adlı albümleri ve 1961’de A.Papadopulos’la birlikte “Yılbaşı Akşamı” adlı karikatür dergi-albümü yayınladı.

1950’lerde iktidardaki Demokrat Parti’den yana tavır alan ve bu partinin yayın organı niteliğindeki Köylü adlı mizah dergisinde çizen Kozma Togo, muhalif Cumhuriyet Halk Partisi’nin yayın organları Ulus ve Siyasi Halk Gazetesi’nin çizeri Ratip Tahir Burak ile çok sert polemiğe girer. Ratip Tahir Burak bu çizgilerinden dolayı 1955 yılında soruşturma geçirir ve cezaevine girer. 16 ay sonra cezaevinden çıktıktan sonra sert muhalif çizgilerine Semih Balcıoğlu’nun çıkardığı Taş mizah dergisinde devam etmek isteyen Burak, dergide Togo’nun da olduğunu öğrenince bu dergiye çizmekten vazgeçer. Balcıoğlu durumu Togo’ya bildirince, “Ratip de haklı, ben biraz fazla ileri gitmiştim.” der. Oysa bu olaylardan otuz yıl önce (1925) Türkçe-Fransızca yayınlanan “P’st” adlı mizah dergisinin yalnızca iki çizeri vardı: Kozma Togo (o günlerde Theo) ve Ratip Tahir (Burak).

Kozma Togo 5 Ekim 1964’de İstanbul’da yaşamını yitirdi. Cenaze töreni 7 Ekim günü Pera Ortodoks Teslisi’nde gerçekleştirildi ve Şişli aile mezarlığına gömüldü.

Togo’nun ölümünden sonra 1993 yılında Athanasios Papas adlı bir Yunan yazar tarafından “Kosmas Theodoridis (Togo) – Ben Vatandaş Karikatürist” adlı bir kitap yayınlandı. Daha çok on dokuzuncu ve yirminci yüzyılın Yunan ressamları ve hagiografları üzerine çalışmalar yapan Papas uzun bir çalışma sürecinden sonra yaklaşık beş yüz sayfalık bu monografiyi yayınladı. Yazar, önsözde şöyle diyor: “Maalesef bugüne kadar sistematik olarak araştırılmamış, yirminci yüzyılın ilk yarısının öncü Türk karikatürcülerindendir. Ancak bu görevin oldukça zor olduğuna şüphe yok, çünkü sanatçının karikatür çalışmaları, bu çalışmaların yer aldığı tüm albümleri, dergileri, gazeteleri ve kitapları bulmak kolay olmadı, hatta bazen imkansızdı.”

Kaynak: 

– Türk Mizahının Öncüleri, Milliyet Gazetesi Eki, 1981.

– Demokrat Parti Döneminde Siyasi Karikatür, Yasin Kayış, Libra Yayınları, İstanbul, 2009.

– Memleketimden Karikatürcü Manzaraları, Semih Balcıoğlu, Can Yayınları, İstanbul, 2003.

– İstanbul Ansiklopedisi, Reşat Ekrem Koçu, Reşat Ekrem Koçu, İstanbul, 1959, Cilt II.

– https://bibliography.gr/authors/kosmas-togo-theodwridhs (ET: 202 Ekim 2020)

– http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/61208 (ET: 20 Ekim 2020)

– https://oynakbeyi.tumblr.com/post/2991431186/istanbullu-rum-ressamlar/embed (ET: 20 Ekim 2020)

– https://www.skroutz.gr/books/385344.%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%AC%CF%82-%CE%98%CE%B5%CE%BF%CE%B4%CF%89%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82-Togo.html (ET: 20 Ekim 2020)

– https://www.public.gr/product/comics/greek-comics/kosmas-theodoridis-togo/prod219673mm/ (ET: 20 Ekim 2020)

– https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129237 (ET: 20 Ekim 2020)