Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Sedat Nuri İleri, 1888 yılında Sakız’da (Khios-Yunanistan) doğdu. Babası, Ayan Meclisi üyeliği ve Hazine-i Hassa Nazırlığı yapmış Nuri Paşa, dedesi ise Bahr-i Sefit (Ege Adaları) Valiliği ve Hariciye Nazırlığı gibi görevlerde bulunmuş devlet adamı Abidin Paşa’dır. Gazeteci Suphi Nuri ve Celal Nuri İleri ağabeyleridir.

Sedat Nuri karikatür çizmeye henüz lise öğrencisi iken Caran D’Ache’ın (Fransız asıllı Rus mizahçı ve karikatürist Emmanuel Poiré’ın takma adı) çizgilerini taklit ederek başladı. Belçika Gembloux Yüksek Ziraat Okulu’nda yüksek öğrenimini tamamladı. Bu dönemde Belçika’nın Gent kentinde düzenlenen uluslararası bir yarışmada birincilik madalyası kazandı. Bu ödül, Türk karikatürünün uluslararası alanda ilk başarısı olmuştur. 1910 yılından itibaren Kalem dergisine karikatür göndermeye başladı ve dergi kapanıncaya kadar sürdürdü. Belçika’da arkadaşı Ali Dino ile birlikte La Barbe (“Sakal”) adlı öğrenci mizah dergisini yayınladı (1911). Sanat yaşamının yanı sıra ticaretle de uğraştı. Ticari amaçla Avrupa’nın çeşitli kentlerine yaptığı seyahatler sırasında sergileri, müzeleri gezdi, sanat kitapları edindi. Türkiye’ye dönüşünde Hazine-i Hassa’ya ziraat müfettişi olarak girdi. Bir yandan memurluk yaparken, bir yandan Jön Türk adlı dergide çizmeye baladı. Sonrasında da yaklaşık on yıl boyunca Hayal-i Cedit, Musavver Muhit, Diken, Ati, Güleryüz gibi gazete ve dergilerde çizdi. Cumhuriyet’ten sonra ise karikatürcülük yaşamının en verimli dönemini geçirdiği Sedat Simavi’nin Karikatür dergisinde ve Yeni Adam, Akbaba dergileri ile Cumhuriyet gazetesinde çizgileri yayınlandı.

1.Dünya Savaşı yıllarında ağabeyleri Suphi Nuri ve Celal Nuri ile İstanbul’da İleri gazetesini yayımladı. Suphi İleri ile birlikte kurdukları Ati gazetesi de Ulusal Mücadele’nin İstanbul’daki sözcüsü durumuna geldi; mücadelenin önderi Mustafa Kemal’in adsız yazıları yayımlandı. Ağabeyi Suphi Nuri’nin Belçika’ya gitmesi, diğer ağabeyi Celal Nuri’nin Malta’ya sürgüne gönderilmesi ile birlikte gazeteyi tek başına yönetti. Gazete 2 Aralık 1924’e kadar yayımlandı.

1927’de İstanbul Radyosu’nun kuruluşunda da görev aldı. 1925 yılında Türkiye’de telsiz verileri yapın işlemleri başlatılmıştı; bu iş tamamlandığında yayın yapacak bir şirket kurulması gerektiğini düşündü ve maddi destek için dönemin İş Bankası kurucusu Celâl Bayar’a teklifte bulundu. Teklif Mustafa Kemal’e ulaştırılınca Ankara’ya çağrıldı. İstanbul Radyosu’nun kuruluşu için cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in desteğini alınınca Türkiye İş Bankası, Anadolu Ajansı, Gümüşhane Milletvekili Cemal Hüsnü Bey (Taray), Falih Rıfkı Bey (Atay) ve Sedat Nuri tarafından Türk Telsiz Anonim Şirketi kuruldu. Sedat Nuri, 10 yıl boyunca düzenli yayın yapan radyonun idare müdürü olarak görev yaptı. Bu zaman zarfında akrabası olan emekli muhaberat yüzbaşı Hayrettin Hayreden de bilgi ve birikimiyle sürekli onun yanındaydı.

1932’de Avusturya’da Künstlerhaus galerisinde açılan uluslararası karikatür sergisine katıldı. II. Dünya Savaşı başlarken Fransa’ya gitti (1939). Burada batan gemileri çıkartıp satan bir şirket kurdu. Aynı yıl Paris’te bir sergi açtı. 1941 yılında İstanbul’da Beyoğlu Halkevi’nde düzenlenen Türk karikatür sergisine oradan yolladığı karikatürlerle katıldı.

Karikatürlerinde daha çok ev ve aile sorunları, kadın-erkek çatışması gibi konulara yer vermiştir. Çizgi yaşamı boyunca desene büyük önem vermiş, iş yaşamından arta kalan zamanlarında sandıklar dolusu desenler, krokiler, illüstrasyonlar çizmiştir.

Sedat Nuri İleri, 22 Eylül 1943 tarihinde, 55 yaşında Royat’da (Fransa) yaşamını yitirdi. Ölümünden sonra eserleri 100.Yıl Türk Karikatür Sergisi’nde (1970) ve kızı Nüveyre İleri tarafından İstanbul’da Darüşşafaka galerisinde sergilendi (1972).

Kaynak:

– Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü-2, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1988.

– Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü-3, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1991.

– İstanbul’un 100 Karikatüristi, Şefik Memiş-İbrahim Yarış, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.

– Türkiye Karikatür Tarihi, Orhan Koloğlu, Bireşim Yayınları, 2005.

– Arif Dino Sedat Nuri’nin Sanatını Anlatıyor, Arif Dino, Yeni Adam, 07.02.1935, sayı 58, sayfa 4-5.

– Türk Telsiz Telefon Şirketi’nden TRT’ye Bir Uzun Koşu, Cumhuriyet Dergi eki, 8 Ocak 1995, s.2.

– Türkiye Radyoları 90’ıncı Yaşında, Ender Uslu, ABC gazetesi 30 Nisan 2017.