Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Sedat (Süleyman) Simavi, 1896 yılında İstanbul’da doğdu. Babası İkinci Abdülhamit döneminin aydınlarından Halil Hamdi Bey, annesi dönemin sadrazamlarından Safvet Paşa’nın torunu Aliye Hanım’dır.

Babası Hamdi Bey, Canik (Samsun) Sancağı’nda mutasarrıf olması nedeniyle henüz kırk günlük iken Samsun’a geldi; sekiz yaşına kadar burada yaşadı. Eğitim hayatının başlangıcında İstanbul’a taşındılar.  Ancak babasının II. Abdülhamid’e olan muhalifliği ve Mithat Paşa’ya olan yakınlığı yüzünden İstanbul’a gelmesine izin verilmedi. Babasını ancak son görev yeri olan Sakız Adası Mutasarrıflığı için adaya giderken Beşiktaş açıklarında demirlemiş olan gemide gördü. Amcası Lütfi Simavi’nin yanında kalmaya başlayan Sedat Simavi, önce Saint Joseph Lisesi’nde yatılı, sonra da Galatasaray Lisesi’nde okudu.

Sedat Simavi, lise yıllarında karikatür yapmaya başlamış ve onun resim yeteneğini fark eden, 1912-1913 yıllarında Galatasaray Lisesi’nde ve Yıldız Harp Akademisi’nde resim öğretmeni olan Fransız Pierre Lambert olmuştur. Pierre Lambert, Balkan Savaşı’nın yarattığı zor günlerde Türk ordusuna destek vermek amacıyla Visions Orientales Dedies aux Dames Turques (Doğulu Görüntüler Türk Hanımlarına İthaf Edilmiştir) adlı 47 sayfalık bir kitapçık yayımlamıştır.

Pierre Lambert tarafından yayımlanan 47 sayfalık kitapçıkta 13 karikatür yer almış ve bu karikatürlerin tamamı Sedat Simavi tarafından çizilmiştir. Kitapçığın ilk sayfasında başlıkta Sedat Simavi’nin ismine de yer verilerek, “Visions Orientales Dédié Aux Dames Turques Illustrations de Suleiman Sedat“ adıyla yayımlanmıştır. 

Sedat Simavi, imtiyaz sahibi olarak çıkardığı dergi ve gazetelerden önce 1912 – 1918 yılları arasında dönemin önemli dergilerinde karikatürleri yayımlanmıştır. Kehkeşan, Yirminci Asırda Zekâ (Zekâ), Eşek, Cem, İçtihad, İdman, Karikatür, Köylü, Stamboul, Talebe Defteri, Servet-i Fünun, Türk Sözü, Nasreddin Hoca, Le Paon, Ati (İleri), Le Djin isimli dergilerde ve Zaman gazetesinde karikatürleri yayımlandı.

Sedat Simavi’nin ilk karikatürlerinin temaları çoğunlukla yerli konular olan seçilmiş tiplemeler karakterler tipik gençler, züppeler, külhanbeyleri ve şık hanımlardan oluşmuştur. Karikatürlerinde Sedat Simavi, günlük hayatta kadın – erkek hikayelerine, kadınların zengin erkek hayalleri ve erkeklerin de zengin ailenin kızı olan kadınlar ile evlenme hayali, dönemin yoksulluk hikayelerine yer verilmiştir. 

Bu dönemde bir yandan da suluboya resimler yapıp tanesi beş kuruştan Beyoğlu’da bulunan Zelliç ve Selanik mağazalarına satardı.

Liseden arkadaşı tarihçi yazar Feridun Kandemir’in babasının anlattığı öykülerden etkilenerek birlikte bir matbaa satın almaya ve gazeteci olmaya karar verdiler.

Sedat Simavi, ilk kez Haziran 1916’da Hande adlı haftalık mizah gazetesinin imtiyazını alarak basın dünyasına girdi. Türkçe-Almanca yayınlanan bu gazetenin karikatürlerini çizerliğini Sedat Simavi çizerken, yazılarını Feridun Kandemir, Fazıl Ahmet Aykaç, Asım Us gibi gazeteciler yazıyordu. Derginin mottosu, “Sakın gülünç olma, güldürü ol!” idi.

1. Dünya Savaşı sırasında askere alındı; bu nedenle Hande’yi kapatmak zorunda kaldı. Askerlik sonrası Diken’i (1918), Kurtuluş Savaşı’nın en ateşli günlerinde Kuvayı Milliye’den yana olan Güleryüz’ü (1921) çıkardı. Cumhuriyet döneminde ise, önce 1908 yılından beri yayınlanan Karagöz dergisinin imtiyazını aldı (1935), bir yıl sonra da döneminin en çok ses getiren dergilerinden biri olan Karikatür’ü yayınlamaya başladı (1936).

1918 yılında Yeni Zenginler adıyla ilk sergisini açan Simavi daha sonra bu karikatürlerini albüm olarak da yayımladı. Aynı yıl Harp Fakirleri adlı albümünü de yayınladı; bu iki albüm 1933 ve 1993’de Paramparça: Yeni Zenginler, Harp Fakirleri adıyla yeniden yayınlandı. Sanatçının bir diğer albümü Kadınlar Saltanatı ise 1920 yılında yayınlandı.

Sedat Simavi’nin karikatür ve mizah dışında yayınladığı diğer dergi ve gazeteler şunlardır: İnci (1919), Kadınlar Saltanatı (1920), Diken ve İnci Salnamesi (1920), Dersaadet (1920), Payitaht (1921), Hanım (1921), Hacıyatmaz (1921), Yeni İnci (1922), Resimli Gazete (1923), Yıldız (1924), Meraklı Gazete (1926), Yeni Kitap (1927), Arkadaş (1928), Bravo (1930), Yedigün (1933), Model (1937), Yeni Ev Doktoru (1938), Hürriyet (1948).

Karikatür, ressam ve yayıncılık uğraşı dışında sinema ve edebiyat alanında da çalışmalar yaptı. İlk konulu filmi Pençe’yi 1917’de çekmiş, aynı yıl çekmeye başladığı Casus adlı film ise yarım kalmıştır. Fujiyama (1934) adlı romanının yanı sıra Hürriyet Apartmanı (1940), Düşenin Dostları (1940), Ceza (1941) gibi tiyatro oyunları yazmıştır. Simavi’nin Sesli, Sessiz ve Renkli Sinema (1931) ve Jean Jacques Rousseau Kimdi? (1932) gibi kitapları da bulunmaktadır.

Türk Basın Birliği ve Gazeteciler Cemiyeti gibi meslek örgütlerinin kurucu ve başkanlığını da yapan Sedat Simavi 11 Aralık 1953’te yaşamını yitirmiştir.

Kaynakça:

– Sedat Simavi Hayatı ve Eserleri, Haz. Muzaffer Gökman, Apa Ofset Basımevi, 1970.

– Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü – 2, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1988.

– Paramparça: Yeni Zenginler, Harp Fakirleri, Haz. Turgut Çeviker, Adam yayınları, 1993.

– Sedat Simavi’nin Bilinmeyen Tarafları, Niyazi Ahmet Banoğlu, Yeni tarih Mecmuası, 31.12.1953.

– Sedat Simavi’nin Türk Basın ve Basım Faaliyetleri, Esra Oğuzhan, İstanbul, 2011 (Yüksek Lisans Tezi).

– Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/simavi-sedat) E.T.11.8.2020.

Kartpostal Serisi

Sedat Simavi’den Nazım Portresi

Sedat Simavi’nin çıkardığı Karikatür dergisi yazı ve çizgi kadrosu