Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Yusuf Franko 1855 yılında İstanbul’da doğdu. Babası, Osmanlı Devleti’nin Katolik bir Rum vatandaşı olan Nasri Franko Kusa idi. Öğrenimini 1868-1873 yılları arasında babasının görevi nedeniyle bulunduğu Cebel-i Lübnan’da yaptı. Henüz on yedi yaşındayken Hariciye Nezareti hizmetine girdi. Burada önce Hariciye Muhaberat Dairesi müdürlüğü, daha sonra da Hariciye Nazırı Tevfik Paşa’nın özel kalem müdürlüğü görevlerini yürüttü. 1899’daki ilk Lahey Barış Konferansı’nda Osmanlı İmparatorluğunu delege olarak temsil etti. Bu dönemde Fransa’yla yaşanan Midilli Adası krizinde müzakereleri yönetip adanın Osmanlı topraklarında kalmasını sağlaması II. Abdülhamid tarafından takdir edilerek “bâlâ” rütbesine terfi ettirildi. Daha önce aynı görevleri yapan babası ve eniştesi gibi o da Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığına atandı (8 Temmuz 1907). Bu görevini Aralık 1912 tarihine kadar sürdürdü. 1912’den 1918’e kadar resmi bir görev almayan Yusuf Franko, Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Posta ve Telgraf nazırlığı yaptı (18 Aralık 1918-24 Şubat 1919). Pera eşrafının tanınmış isimlerinden biri olan Yusuf Franko, Fransız-Levanten bankacı, iş adamı Alfred Caporal’in kızı Lucie Caporal’le evlendi ve bu evlilikten Giselle ve Claire adında iki kızları oldu. 24 Şubat 1919’da Dışişleri Nazırlığına atandı, ancak bu görevinde yalnızca dokuz gün kaldı ve nazırlık görevini Damat Ferit Paşa’ya bıraktı.

Yusuf Franko, iş hayatının gerilimlerinden kurtulmak için 1884 -1889 yılları arasında kendine özgü bir üslupla çizdiği karikatürlerini “Types et Charges” (Tipler ve Yükler) adını verdiği bir albümde topladı. Bu albümde, 19.Yüzyıl sonunun zengin kapitalistleri, yüksek cemiyet mensupları, Osmanlı paşaları, Levantenler, sanatçılar ve diplomatların eğlencelik hiciv yüklü portelerine yer verdi. Ancak bu hicvin toplumsal/siyasal boyutlu olduğu söylenemez. Aynı dönemde birçok karikatürcü ve mizah adamı kelle koltukta sanatını yapmak, baskıcı yönetime karşı direnmek zorunda bırakılmışken, zengin ve köklü bir aile mensubu olan, devletin üst kademelerinde her zaman kendisine yer bulan, dahası II. Abdülhamid’le çok yakın ilişkileri olan bir çizerin karikatürlerinde sistem eleştirisi aranması zaten çok akıllıca olmayacaktır.

Yusuf Franko yaşamının çok kısa bir döneminde uğraştığı bu tutkusunu kariyerinin yükselişe geçmesi ile birlikte bırakır, bunu da albümün  son sayfasında kendisini astığı ve “Karikatüristin Ölümü” adını verdiği bir karikatürle yapar.

Yusuf Franko 4 Mart 1933’te kısa süren bir hastalık döneminden sonra hayatını kaybetmiş ve 6 Mart 1933’de Feriköy Katolik Kabristanı’na defnedilmiştir.

Kaynak:

– Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1986.

– İstanbul’un 100 Karikatüristi, Şefik Memiş-İbrahim Yarış, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.

– Dışişleri Bakanlığı Yıllığı, 1964-1965.

– İstiklal Harbimizde PTT, PTT Genel Müdürlüğü, Ankara, 2009.

– Franko’lardan Yusuf Franko Paşa: Meçhul Bir karikatür Üstadımız, Ali Birinci, Güldiken, Güz-2000, Sayı 22.

– Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876), Musa Kılıç, Doktora Tezi, Ankara, 2009.

– Beyoğlu’nun Adı Pera İken, Said N. Duhani, Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kitaplığı, 1990.

– Osmanlı’da Karikatür Çizen Bir Devlet Adamı: Yusuf Franko Paşa ve Karikatürleri, Nurten Bengi Aksoy, https://listelist.com/yusuf-franko-pasa/ (E.T.14.04.2020)

– https://www.wikiwand.com/de/Yusuf_Franko_Pascha (E.T.14.04.2020)

– Osmanlı Devleti’nde Bürokrat ve Karikatürist: Yusuf Franko

http://mozartcultures.com/osmanli-devletinde-burokrat-ve-karikaturist-yusuf-franko/ (E.T.14.04.2020)